Duizendblad

Die Mille-dinges in je logo, is dat je favoriete plant? Mmm, niet echt. Favoriete bloem is denk ik toch de pioenroos, met de roos als goede tweede. Heel erg mooi en heel erg bruikbaar als geneeskrachtige plant. En sneeuwklokje, niet te vergeten. Prachtig op een heel bescheiden manier en ook al zo geneeskrachtig. Maar waarom dan toch die Mille-watwashetookalweer, waar komt dat vandaan? Nou, gewoon, dicht bij huis, uit de berm, die chique Latijnse naam Achillea millefolium is simpelweg duizendblad (Mille-folium - duizend-blad). Maar in mijn logo is het Millefolia, met een a op het eind. Want duizendblad is veel, maar duizend blaadjes nog veel meer, naar mijn idee. En om heel eerlijk te zijn, Millefolia klinkt gewoon net iets beter. 

En wat dat duizendblad dan zijn mag? Sla je er de "Flora van Nederland" op na, dan vind je dat het een plant is met veerdelige, veerspletige slippen die een langwerpig, lancetvormig blad vormen... Bla, bla, bla. Heel precies beschreven maar geen idee hoe dat er in werkelijkheid uitziet. Wat mij betreft is de beste kennismaking gewoon door om je heen te kijken. Zo is het tenminste bij mij gegaan. In elke berm die ik uit mijn jeugd herinner, stond wel zo'n pol met donkergroen, geveerd blad en stevige, witte bloemschermen. Duizenblad hoefde ik niet te leren kennen, dat was er altijd al.

Op de kaart van de verspreidingsatlas van de Nederlandse flora staat bijna elk vakje rood ingekleurd, overal aanwezig dus. De plant wil dan ook ongeveer overal groeien, van vette klei tot de platgereden middenstrook van een schraal zandpad. Alleen veengrond en zwaar bemest land horen niet tot de favoriete plekken. En bossen, daar zul je duizendblad ook niet zomaar aantreffen. Evenmin als in mijn tuin, daar was hij na een heel uitbundig seizoen en een mager jaar zomaar verdwenen. Dank zij de informatie van kwekerij De Hessenhof blijkt dat ik niet de enige ben die last heeft van die verdwijntruc, blijkbaar houdt de plant van verhuizen. Ik ga binnenkort dus maar weer een paar planten halen en uit voorzorg er elk seizoen een paar op een ander plekje neerzetten. Want  ik ben liever niet op een smoezelige wegberm aangewezen voor mijn voorraad. 

Voorraad ja, ik zit niet graag zonder duizendblad. Je zou het namelijk met goed recht het duizend-dingen-blad kunnen noemen. Uitwendig, inwendig, overal inzetbaar. Als je kijkt bij de EMA (European Medicine Agency, de instantie die medicijnen beoordeelt), dan staan daar als werkingsgebieden genoemd: Verlies van eetlust, huidziekten en kleine wonden, problemen met urinewegen en geslachtsorganen en ingewandsproblemen. Heel gevarieerd dus, maar het kan nog uitgebreider, want het  meest bekend is denk ik wel de bloedstelpende werking: Heb je een bloedneus, rol een blad op en duw het in het bloedende neusgat (niet te ver, dan moet je alsnog naar de dokter). Een handig huis-tuin-en-keukenkruid, dat ook professionele herbalisten, kruidengeneeskundigen, fytotherapeuten of hoe ze zich ook noemen, graag gebruiken voor bij voorbeeld inwendige bloedingen en overmatige menstruatie. En voor spijsverteringsproblemen, en voor spataderen en voor... Niet raar toch om je kruidengeneeskundige praktijk naar zo'n plant te noemen?

Duizendblad is niet een van die kruiden die plotseling de laatste jaren hip is geworden. Dat zie je al in de botanische naam: Achillea, vernoemd naar Achilles, een held uit de Griekse mythologie. Hij zou onkwetsbaar zijn omdat zijn moeder hem in de rivier de Styx gedompeld had. Om te voorkomen dat hij af zou drijven, hield ze hem krampachtig bij zijn hielen vast, die dus niet nat werden: zijn Achilleshiel, waarin hij getroffen werd door een giftige pijl en stierf. Volgens een onorthodoxe versie van het verhaal was het een ketel vol duizendbladthee waarin Achilles werd gedompeld. Maar het is waarschijnlijker dat de link tussen plant en man gelegd is vanwege de heldendaden van de een en de wond(er)genezingen van de ander. Niet voor niets heeft de plant ook de naam herba militaris, soldatenkruid. 

Achilles' verhaal is interessant, maar weinig waarschijnlijk. Wat wel zeker is, is dat er pollen van duizendblad gevonden zijn in prehistorische begrafenisgrotten. Waarvoor de plant is gebruikt, is dan weer niet duidelijk. Wondgenezing is voor de hand liggend, maar misschien is het ook gewoon gegeten. Het zou niet verbazingwekkend zijn als mensen er op die manier achter kwamen dat het goed is voor de spijsvertering. En mocht de eter last gehad hebben van aambeien, dan heeft hij misschien tot zijn blijdschap gemerkt dat hij daar na een bordje duizendblad ook minder last van had.

In de loop der eeuwen is duizendblad onverminderd populair gebleven. De Cherokee en Iroquis in Noord-Amerika gebruikten het voor spijsverteringsklachten en zwellingen. Volgens de Chinezen groeit het rond het graf van Confucius en is het in staat om de ogen te verhelderen en intelligentie te bevorderen. Zij gebruiken de gedroogde stengels ook met cijfers en verwijzingen naar het boek  Zhou Yi om voorspellingen te doen. Volgens een oud Chinees gezegde verbindt duizendblad tegengestelde krachten en brengt het balans. En dat is precies wat de plant zo interessant maakt, de Westerse herbalisten zeggen het iets anders, maar het resultaat is hetzelfde: duizendblad doet het goed wanneer er iets "te" is. Zo helpt het bloedingen stelpen, maar bevordert ook bloedcirculatie en als je hormonen uit balans zijn vanwege de menopauze kan duizendblad ook een handje helpen. 

Zoals veel geneeskrachtige planten is ook duizendblad er niet een waarmee je zomaar aan het rommelen moet gaan omdat je denkt dat het voor jou wel eens zou kunnen werken, zeker niet als je ook nog medicijnen gebruikt. Het heeft een behoorlijke lijst van mogelijke interacties met geneesmiddelen, bij voorbeeld met aspirine, warfarine en andere anticoagulanten (antistollingsmiddelen), sedatieven (slaap- en rustgevende middelen) van diazepam tot morfine en het kan ook de werking van antaciden (maagzuurremmers) tegengaan. Verder kun je het beter niet gebruiken als je lithium slikt of gevoelig bent voor epileptische aanvallen. Dan hebben we het nog niet eens over gebruik bij zwangerschap. Dat kan alleen onder begeleiding van een gekwalificeerde deskundige, want duizendblad kan het gladde spierweefsel van de baarmoeder laten ontspannen en zo een miskraam veroorzaken. 

En om het nog ingewikkelder te maken: je kunt het zonder bezwaar inwendig als medicijn gebruiken, maar niet al te lang achter elkaar. Het bevat namelijk cyanides (als in blauwzuur). Gelukkig in heel lage concentratie, dus je moet er heel wat van binnen krijgen om er ook maar iets van te merken. In kersenpitten zit meer, en die gebruik ik ook gerust om een naar amandelen smakende likeur te maken. Ondanks die waarschuwing is duizendblad ook veilig voor kinderen. Alweer: tegenstrijdig, maar waar.

Voor wie  graag thuis knutselt met kruiden: Spoelen met sterke duizendblad is een goed middel bij ontstoken tandvlees. En als je een zalfje voor schrammen en blauwe plekken maken wilt, dan heb je met een combinatie met bloemen van duizendblad, madeliefje, sint Janskruid en goudsbloem een heerlijk verzachtend en genezend huismiddeltje. Daarvoor trek je gedroogde bloemen in olie (als je pure jojoba-olie vinden kunt, prima, dat is lang houdbaar). Sommigen trekken het 6 weken op een zonnige vensterbank, ik zet het 48 uur in een lauwe oven van net onder de 40 graden. Per 100 ml olie voeg je ongeveer 20 gram gesmolten bijenwas toe en je zalf is klaar.