Wierook, mirre, maar geen goud

De geschiedenis van Wijzen uit het Oosten is waarschijnlijk wel een van de meest bekende Bijbelverhalen. Er is zelfs een redelijk algemeen bekende feestdag naar ze genoemd: Driekoningen. Niet dat ze als koningen in de Bijbel voorkomen, of dat het er drie waren. En dat ze Balthazar, Melchior en Caspar heetten is al helemaal niet in de Bijbel beschreven. Ze klinken me ook niet direct Oosters in de oren, maar dat blijkt een foutje te zijn: Balthazar komt uit het Akkadisch en staat voor "Moge Bel de koning beschermen", Melchior heeft Hebreeuwse wortels en betekent "Koning van het licht" en Caspar is eigenlijk een Chaldese ambtsnaam voor een schatbewaarder.
Maar over de wijzen zelf wil ik het nu niet hebben. Het gaat me erom wat ze meebrachten om
aan de Jezus, de geboren Koning van de Joden te geven. Het waren mannen van de wereld en ze wilden niet met een kleinigheidje aankomen. Ze hadden dus koninklijke cadeaus bij zich: wierook, mirre en goud.Voor ons zijn dat niet de meest voor de hand liggende kraamcadeaus, zelfs niet voor een koning. Maar in het oosten lag dat anders. Daar waren juist deze drie dingen standaard giften of offers aan koningen en godheden. De Joden kenden ze ook in die hoedanigheid. De belangrijkste schalen en bekers in de tempel van Jeruzalem waren van goud, en het heilige reukwerk en zalfolie bevatten grote hoeveelheden mirre en wierook.
Het Bijbelverhaal is maar kort en wie de "magi" waren, blijft mysterieus, dus in hoeverre ze vanuit hun eigen tradities deze giften brachten of dat ze de Joodse traditie eerden, is onbekend. Maar hun royale geschenken staan tot op de dag van vandaag in een reuk van heiligheid.
Dat is trouwens het hele idee van wierook: een heilige reuk, door middel van rook. Zelfs het woord zegt het al: wierook, in het Duits Weihrauch, ofwel gewijde rook.  Tegenwoordig kom je overal geurige substanties tegen waarmee je je huis kunt parfumeren, gewoon omdat het kan. Maar dat is niet het oorspronkelijke bedoeling. Heel veel religies maakten gebruik van geuren bij hun rituelen.
In de protestants-christelijke traditie waarvan ik deel uitmaak, is er geen plaats ingeruimd voor geursymbolen, maar in andere op het christendom gebaseerde  kerken wel degelijk. Daarbij hebben verschillende denominaties hun eigen traditie. Je kunt bijna op je neus afgaan om te bepalen in welke kerk je bent. Zo is in de Rooms-katholieke kerk echte wierook, kerkwierook, ofwel olibanum (in de variant papyrifera) het meest in gebruik, terwijl de Grieks-orthodoxe kerk meestal mastiek, hars van een soort pistacheboom, gebruikt. Bij de kerkelijke rituelen staat de geur symbool voor de gebeden die opgezonden worden, gebaseerd op de Bijbelse Psalmen (Psalm 141:2 Mijn gebed worde gesteld als reukwerk voor Uw aangezicht, de opheffing mijner handen als het avondoffer).
Wij Nederlanders gebruiken het woord wierook nogal slordig voor het complete reuk/rook-gebeuren als voor olibanum. Misschien is daar het feit wel debet aan dat we in de Middeleeuwen alleen een Rooms-katholieke kerk hadden waar reukwerk werd gebruikt. Maar reukwerk omvat veel meer. Er werden -en worden- allerlei plantaardigheden voor gebruikt: bloemen, bladeren, bast, wortel, houtvezels, maar vooral harsen. Een goede wierook bestaat voor een flink deel uit hars (minstens de helft, 70% is nog beter).
Harsen zijn er in soorten en maten. Als je eens je erin verdiept, gaat er een wereld voor je open. Je komt intrigerende namen tegen als sandarak, mastiek, drakenbloed, amber en asafoetida. Elk heeft zijn eigen geur -stank- en en herkomst. Ze hebben allemaal gemeen dat ze ontstaan als kleverige stof die dient als pleister op een wond in de boom.
Het verbaast me altijd dat juist in droge streken zoveel harsbomen hun oorsprong vinden. Om maar weer de twee bekendste te nemen, mirre en olibanum, die voornamelijk op het Arabisch schiereiland, in Somalië en Ethiopië groeien. En in Israël en omstreken, waar de balsem van Gilead groeit, wat waarschijnlijk ook een variant van olibanum is.
Het zijn trouwens niet alleen droge, warme streken waar hars vandaan komt. Als op een boswandeling ergens een den of spar tegenkomt, kan het maar zo dat daaraan ook harstranen hangen. Met zorg geoogst (niet alles weghalen, want de boom heeft het nodig als afdekking van een beschadiging) kan dat een leuk begin zijn je eigen wierook-avontuur.
Mijn wereldreis met geuren is nog maar net begonnen. Ik ben nog niet verder gekomen dan losse wierook, terwijl veel wierook die Oosterse winkeltjes en toko's verkopen in de vorm van kegels en stokjes is. Maar ik houd me voorlopig nog bij het losse spul, daar is nog genoeg te ontdekken. Zo merkte ik dat citroenschil op kolen nogal onaangenaam ruikt.
Hoe je wierook brandt, hangt ook voor een deel van je eigen voorkeur af. De oorspronkelijke manier is natuurlijk op gloeiende houtskool , of dat nu een altaar, een wierookvat of een simpel schaaltje met kolen is. In elk geval komt er rook bij te pas. Maar niet iedereen vindt het een goed idee om zoiets in huis te doen. Daarom zijn er ook elektrische branders en brandertjes die met een waxinelichtje werken. Die laatste gebruik ik zelf, omdat ik een echt vuurtje leuker vindt en het een bescheiden hoeveelheid geur afgeeft. Ik mag graag een geurtje in huis hebben voor de sfeer, maar het moet niet zo zijn dat je eronder bedolven wordt. Als eerste probeersel had ik trouwens wat wierook in een leeg waxineomhulsel gedaan en dit op een lichtje voor waxmelts gezet. Het gaf heel weinig geur, omdat de afstand van het vlammetje tot de wierook eigenlijk te groot was, maar ik kon zo wel verschillende harsgeuren leren onderscheiden.
Als je echte harsen wilt aanschaffen, probeer een goede winkel te vinden. Om er een paar te noemen Jacob Hooy heeft zowel mirre als olibanum, maar alleen in grotere hoeveelheden. Dan moet je wel zeker weten dat je ervan houdt (maar dan zou ik naar een wat meer gespecialiseerde leverancier gaan). Een plek waar je online terecht kunt is De Hekserij (nee, geen getover; alleen grondstoffen waarmee je zeepjes, zalfjes, geurtjes en dus ook wierook brouwen kunt). En dan is er ook nog Een Groene Wereld, waar je niet simpelweg "Olibanum" koopt, maar Boswellia papyrifera, of Boswellia sacra, Hojari. Verder kun je natuurlijk terecht op allerhande buitenlandse sites. Ik heb zelf een -tamelijk willekeurige- voorkeur voor de in Canada gebaseerde Apothecarys Garden; de man die de zaak beheert, haalt veel van zijn voorraad zelf in de landen van herkomst en hij weet het mooi te presenteren, tja ook het oog wil wat.
De harsen die ik heb aangeschaft, kostten wel even wat, maar ik gebruik ze ook medicinaal, dus dan mag het. Bij bij voorbeeld De Hekserij vallen de kosten  nog wel mee.
Een wierook met een lekkere Kerstgeur (bij mij gaat hij de hele winter mee):
3 delen olibanum
2 delen mirre
1 deel kaneel (stokje, die je in de supermarkt koopt is meestal cassia, maar dat is ook goed)
1 deel foelie
1/2 deel kruidnagel
per theelepel wierook 1 druppel mandarijn of zoete sinaasappel etherische olie.

Je kunt ook simpele wierook samenstellen uit wat de natuur je biedt, aangevuld met wat er in je keukenkastje staat of op je fruitschaal ligt.
5 delen dennenhars,
2 delen citroenschil
1 deel kalmoeswortel (dat heeft waarschijnlijk niet iedereen in z'n achtertuin zoals ik, maar                                                      rozemarijn is ook prima)
1 deel jeneverbessen
Je kunt de verhoudingen gokken, maar als je grote brokken hars hebt, is afwegen misschien handiger. Nog een tip: hars is het makkelijkst te breken als het koud is, dus een nachtje in de diepvries is geen slecht idee. De harsen hoeven niet verpoederd te worden, maar alle ingrediënten moeten wel even tot kleine brokjes verwerkt worden. Dat kan met een vijzel, maar beter niet die waar je keukenkruiden fijnwrijft, want er blijft toch wel wat achter (als het echt niet anders kan, kun je hem met pure alcohol schoonmaken, maar dat is ook al weer een prijzige aangelegenheid). Een andere mogelijkheid is om de hars in een plastic (zip-lock) zak te doen en met iets zwaars te bewerken.
Als je de wierook in kleine hoeveelheden gebruikt, is het gewoon puur voor de sfeer. Maar voor wie er gevoelig voor is, kan het echt ook wel van invloed zijn op je gemoedstoestand, van rustgevend tot opwekkend. Probeer het maar eens. Veel geurplezier!